بازار فرابورس چیست؟

بازار فرابورس (Over-the-Counter Market)، دنیایی گسترده و پررونق از فرصت‌های سرمایه‌گذاری است که فراتر از بورس‌های سنتی عمل می‌کند. این بازار، مکانی است که در آن، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌صورت مستقیم و بدون واسطه بورس‌های رسمی، به معامله اوراق بهادار بپردازند.

بازار فرابورس (OTC): فرصتی نو برای سرمایه‌گذاری

فرض کنید شرکتی را مدیریت می‌کنید که به‌دنبال جذب سرمایه است اما شرایط سخت‌گیرانه لیست‌شدن در یک بورس بزرگ را ندارد. یا شاید شما سرمایه‌گذاری هستید که به‌دنبال خرید و فروش اوراق بهادار خاص‌تر و کمتر شناخته شده‌ای هستید که در بورس یافت نمی‌شوند. در هر دو حالت، بازار فرابورس می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

در بازار فرابورس، معاملات به‌صورت الکترونیکی و مستقیم بین دو طرف، بدون واسطه یک بورس رسمی، انجام می‌شود. این ساختار آزاد، در مقایسه با بازارهای بورسی سنتی، هم فرصت‌های جدیدی را ایجاد می‌کند و هم چالش‌هایی را به همراه دارد.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید حتی غول‌هایی مانند اپل (AAPL) و مایکروسافت (MSFT) نیز در مراحل اولیه فعالیت خود در بازار فرابورس معامله می‌شدند. همچنین، بسیاری از سهام کوچک و کم شناخته‌شده (پنی استاک) نیز در این بازار حضور دارند.

شناخت بازارهای فرابورس

هنگامی که صحبت از «OTC» می‌شود، معمولا به یاد داروهای بدون نسخه می‌افتیم که می‌توان آن‌ها را بدون تجویز پزشک خریداری کرد. اما بازار فرابورس در دنیای مالی معنای متفاوتی دارد. در حوزه مالی، OTC به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها اوراق بهادار بدون نظارت مستقیم یک بورس رسمی معامله می‌شوند.

تاریخچه بازارهای فرابورس به قرن هفدهم و روزهای اولیه معاملات سهام بازمی‌گردد. پیش از تاسیس بورس‌های رسمی، اکثر اوراق بهادار در همین بازارها معامله می‌شدند. با وجود ظهور بورس‌ها، بازارهای فرابورس همچنان به حیات خود ادامه داده‌اند و بخش مهمی از اکوسیستم مالی را تشکیل می‌دهند.

بازار فرابورس همواره به‌دلیل وجود فرصت‌های سرمایه‌گذاری پرریسک و شرکت‌های ناشناخته شهرت داشتند. به‌عبارت‌دیگر، اگرچه ممکن است در این بازارها سهام شرکت‌های آینده‌دار یافت شود، اما احتمال مواجهه با فرصت‌های سرمایه‌گذاری نامناسب نیز بسیار بالاست.

نقدینگی پایین، ریسک بالا در بازار فرابورس

یکی از تفاوت‌های اصلی بازار فرابورس با بورس‌های رسمی، تفاوت در میزان نقدینگی است. اوراق بهادار فهرست شده در بورس‌های بزرگ، معمولا نقدینگی بسیار بالایی دارند. به این معنی که تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران به‌طور مداوم به خرید و فروش آن‌ها می‌پردازند.

در مقابل، اوراق بهادار فرابورس اغلب نقدینگی بسیار پایینی دارند و در نتیجه، تنها چند معامله می‌تواند قیمت آن‌ها را به‌شدت تحت تاثیر قرار دهد. این نوسانات شدید قیمتی، بازارهای فرابورس را به محیطی جذاب برای فعالیت کلاهبرداران و طرح‌های پمپاژ و تخلیه تبدیل کرده است. به‌همین دلیل، کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) همواره بر فعالیت‌های این بازارها نظارت دقیق دارد.

بازار فرابورس: دنیایی از فرصت‌ها و چالش‌ها

بازارهای فرابورس تنوع بسیار زیادی دارند و از نظر الزامات و سطح ریسک با یکدیگر متفاوت هستند. در ایالات متحده، چندین بازار فرابورس وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• OTCQX: این بازار بالاترین سطح در میان بازارهای فرابورس است و شرکت‌هایی که در آن پذیرفته می‌شوند، باید الزامات مالی و گزارشگری دقیق‌تری را رعایت کنند. OTCQX معمولا برای شرکت‌هایی مناسب است که به‌دنبال افزایش اعتبار و جذب سرمایه‌گذاران حرفه‌ای هستند.
• OTCQB: این بازار نسبت به OTCQX الزامات سخت‌گیرانه‌تری دارد اما هنوز هم نسبت به بازار آزاد صورتی (Pink Sheets) استانداردهای بالاتری را اعمال می‌کند. شرکت‌هایی که در OTCQB پذیرفته می‌شوند، معمولا شرکت‌های کوچک و درحال‌رشد هستند.
• بازار آزاد صورتی (Pink Sheets):این بازار کمترین سطح از نظارت را دارد و به‌همین دلیل، ریسک سرمایه‌گذاری در آن بسیار بالاست. بسیاری از شرکت‌های کوچک و سفته‌باز در این بازار فعالیت می‌کنند و اطلاعات دقیقی در مورد آن‌ها در دسترس نیست.

بازار فرابورس می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری جذابی را برای سرمایه‌گذاران فراهم کند، اما درعین‌حال، ریسک‌های بسیار بالایی نیز به‌همراه دارد. قبل از سرمایه‌گذاری در این بازار، حتما تحقیقات لازم را انجام دهید و از مشاوره متخصصان مالی استفاده کنید.

سهام شرکت‌های خارجی در بازار فرابورس

معامله مستقیم سهام شرکت‌های خارجی در بورس‌های محلی آن‌ها، اغلب به‌دلیل پیچیدگی‌های قانونی، هزینه‌های بالا و تفاوت در ساعت کاری بازارها، برای سرمایه‌گذاران خرد چالش‌برانگیز است. بازار فرابورس این مشکل را با ارائه یک بستر ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های خارجی حل می‌کند. در این بازار، معاملات به دلار آمریکا و در ساعات کاری معمول بازار ایالات متحده انجام می‌شود و معمولا با کارمزدهای کمتری همراه است.

برای شرکت‌های خارجی، فهرست‌شدن در بازارهای فرابورس مانند OTCQX، می‌تواند به جذب پایگاه گسترده‌تری از سرمایه‌گذاران آمریکایی کمک کند. این امر به افزایش حجم معاملات و کاهش اختلاف بین قیمت خرید و فروش (اسپرد) منجر می‌شود. همچنین، برخی از شرکت‌ها ترجیح می‌دهند به‌جای پذیرش الزامات سخت‌گیرانه لیست‌شدن در بورس‌های بزرگ، در بازارهای فرابورس معامله شوند. 

مشتقات فرابورسی

مشتقات فرابورسی قراردادهایی هستند که به‌صورت خصوصی بین دو طرف منعقد می‌شوند و نیازی به واسطه‌های رسمی مانند بورس ندارند. هرچند که کارگزاران مالی در کارگزاری های بورس ممکن است در تسهیل این معاملات نقش داشته باشند. این روش مستقیم به طرفین قرارداد اجازه می‌دهد تا شرایط قرارداد را مطابق با نیازها و ریسک‌پذیری خاص خود تنظیم کنند و انعطاف‌پذیری بالایی را فراهم می‌آورد.

مشتقات فرابورسی: فرصتی برای کسب سود، اما با ریسک عدم اجرای قرارداد

بااین‌حال، این انعطاف‌پذیری با افزایش ریسک اعتباری همراه است. در مشتقات فرابورسی، هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد که اجرای قرارداد را تضمین کند و هر یک از طرفین در معرض خطر عدم اجرای تعهدات طرف مقابل قرار دارند. برخی از رایج‌ترین مشتقات فرابورسی عبارت‌اند از:

• گزینه‌های عجیب‌وغریب (Exotic Options):این گزینه‌ها دارای ویژگی‌ها و ساختارهای پرداخت پیچیده‌تری نسبت به گزینه‌های استاندارد هستند و می‌توانند برای پوشش ریسک‌های خاص یا کسب سود از فرصت‌های بازار طراحی شوند.
• قراردادهای آتی (Forwards): در این قراردادها، دو طرف توافق می‌کنند که یک دارایی مشخص را در آینده با قیمت از پیش تعیین‌شده‌ای خرید یا فروش کنند.
• سوآپ‌ها (Swaps): سوآپ‌ها قراردادهایی هستند که در آن‌ها دو طرف توافق می‌کنند جریان‌های نقدی یا سایر دارایی‌ها را با یکدیگر مبادله کنند.

در مجموع، مشتقات فرابورسی ابزاری قدرتمند برای مدیریت ریسک و کسب بازده هستند، اما سرمایه‌گذاران باید از ریسک‌های مرتبط با این نوع قراردادها آگاه باشند.

بازار ارز (فارکس): قلب تپنده اقتصاد جهانی

بازار ارز یا فارکس، بزرگ‌ترین و نقدشونده‌ترین بازار مالی جهان محسوب می‌شود. برخلاف بازارهای سهام یا کالا که اغلب در بورس‌های رسمی معامله می‌شوند، تمامی معاملات ارزی به‌صورت فرابورس انجام می‌گیرند. این ویژگی به بازار فارکس انعطاف‌پذیری بالایی می‌بخشد و به معامله‌گران اجازه می‌دهد تا در حجم‌های مختلف و بدون محدودیت‌های بورسی، ارز مبادله کنند.

بااین‌حال، ماهیت غیرمتمرکز فارکس به این معناست که معامله‌گران به اعتبار طرف مقابل خود متکی هستند. به‌عبارت‌دیگر، اگر طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکند، ممکن است معامله‌گر متحمل ضرر شود. به‌همین دلیل، انتخاب یک بروکر معتبر و مطمئن برای انجام معاملات فارکس از اهمیت بالایی برخوردار است.

بازار فارکس یک بازار جهانی است که 24 ساعت شبانه‌روز و 5 روز هفته باز است. مراکز مالی بزرگ جهان مانند لندن، نیویورک، توکیو و هنگ کنگ نقش محوری در تعیین نرخ‌های ارز ایفا می‌کنند. به‌دلیل ماهیت جهانی بازار فارکس، نرخ ارزها به‌طور مداوم در حال تغییر هستند و تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند رویدادهای سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی قرار می‌گیرند. باتوجه‌به حجم بالای معاملات و ماهیت غیرمتمرکز بازار فارکس، احتمال بروز تقلب و کلاهبرداری در برخی بخش‌های این بازار وجود دارد.

مزایای بازارهای فرابورس

برخی از مهم‌ترین مزایای بازار فرابورس عبارت‌اند از:

• دسترسی به شرکت‌های نوآور: یکی از مهم‌ترین مزایای بازارهای فرابورس، امکان دسترسی به شرکت‌های نوپا و در حال رشدی است که ممکن است هنوز شرایط لازم برای ورود به بورس‌های اصلی را نداشته باشند. این شرکت‌ها اغلب پتانسیل رشد بالایی دارند و می‌توانند بازدهی قابل‌توجهی را برای سرمایه‌گذاران به همراه آورند، البته با درنظرگرفتن ریسک بالای سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها.
• انعطاف‌پذیری بالا: بازارهای فرابورس به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکز خود، انعطاف‌پذیری بالاتری نسبت به بورس‌های سنتی دارند. معاملات در این بازارها می‌تواند به‌صورت سفارشی و متناسب با نیازهای طرفین انجام شود. این ویژگی به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران نهادی و معاملات بزرگ بسیار جذاب است.
• هزینه کمتر و روند سریع‌تر افزایش سرمایه: شرکت‌هایی که در بازارهای فرابورس پذیرفته می‌شوند، معمولا با مقررات و الزامات نظارتی کمتری روبرو هستند. این امر باعث می‌شود که روند افزایش سرمایه برای این شرکت‌ها ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر باشد.

سرمایه‌گذاران باید به‌خاطر داشته باشند که این بازارها ریسک بالاتری نسبت به بازارهای بورس دارند و قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری، تحقیقات لازم را انجام دهند.

معایب بازار فرابورس

بازارهای فرابورس، با وجود مزایایی که دارند، معایبی نیز به همراه می‌آورند که سرمایه‌گذاران باید پیش از ورود به این بازارها به آن‌ها توجه کنند:

• استانداردهای پایین‌تر پذیرش: برخلاف بورس‌های اصلی که الزامات سخت‌گیرانه‌ای برای پذیرش شرکت‌ها دارند، بازارهای فرابورس معمولا استانداردهای پایین‌تری را اعمال می‌کنند.
• ریسک طرف مقابل: در معاملات فرابورسی، ریسک عدم اجرای تعهدات توسط طرف مقابل وجود دارد.
• شیوع تقلب: بازارهای فرابورس به‌دلیل شیوع طرح‌های پمپاژ و تخلیه (Pump and Dump) شناخته شده‌اند. در این طرح‌ها، افراد سودجو با انتشار اخبار دروغ یا گمراه‌کننده، قیمت سهام یک شرکت را به‌صورت مصنوعی افزایش می‌دهند و سپس با فروش سهام خود در بالاترین قیمت، به سود می‌رسند.
• عدم نقدشوندگی: بسیاری از سهام معامله‌شده در بازار فرابورس، نقدشوندگی پایینی دارند. این بدان معنی است که پیداکردن خریدار یا فروشنده برای این سهام ممکن است دشوار باشد.
• عدم شفافیت: شرکت‌هایی که در بازارهای فرابورس معامله می‌شوند، ملزم به افشای اطلاعات مالی و عملیاتی به‌اندازه شرکت‌های بورسی نیستند.

سهام معامله‌شده در بازارهای فرابورس معمولا نوسانات قیمتی بالاتری دارند و اسپرد بین قیمت خرید و فروش آن‌ها نیز گسترده‌تر است. این امر باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران در این بازارها با ریسک زیان بیشتری روبرو شوند.

مثالی از معامله در بازار فرابورس

فرض کنید شرکت «نوآوری‌های سکه سبز» یک استارت‌آپ نویدبخش در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، هنوز در بورس‌های اصلی پذیرفته نشده است. بااین‌حال، سرمایه‌گذاران بزرگ و حرفه‌ای به این شرکت علاقه‌مند هستند. شرکت سرمایه‌گذاری «مگا» برای خرید سهام این شرکت، با کارگزارانی که در زمینه اوراق بهادار فرابورسی فعالیت می‌کنند، تماس می‌گیرد. 

این کارگزاران پس از بررسی بازار، پیشنهادهای مختلفی را از بازارسازان مختلف دریافت می‌کنند. برای مثال، یک بازارساز به نام «گروه اوراق بهادار فرابورسی»پیشنهاد فروش ۵۰,۰۰۰ سهم را به قیمت ۰.۸۵ دلار به‌ازای هر سهم می‌دهد. درحالی‌که بازارساز دیگری به نام «راهکارهای معاملاتی جهانی» پیشنهاد فروش ۱۰,۰۰۰ سهم را به قیمت ۰.۹۰ دلار به‌ازای هر سهم می‌دهد.

پس از ارزیابی این پیشنهادها، مگا تصمیم می‌گیرد ۳۰,۰۰۰ سهم را به قیمت ۰.۸۵ دلار از گروه اوراق بهادار فرابورسی خریداری کند. این معامله به‌صورت خصوصی انجام می‌گیرد. چند روز بعد، سرمایه‌گذار دیگری به نام «تکنوویژن ونتچرز»نیز علاقه‌مند به خرید سهام این شرکت می‌شود. کارگزار این شرکت پس از بررسی بازار متوجه می‌شود که به‌دلیل افزایش تقاضا، قیمت سهام افزایش‌یافته است. در نهایت، تکنوویژن ونتچرز ۲۰,۰۰۰ سهم را به قیمت ۰.۹۵ دلار به‌ازای هر سهم از بازارساز دیگری خریداری می‌کند.

مثال واقعی یک کلاهبرداری در بازار فرابورس

فرض کنید شما به‌دنبال فرصت‌های سرمایه‌گذاری با بازدهی بالا هستید و به‌همین دلیل به بازارهای فرابورس علاقه‌مند شده‌اید. در این میان، با یک فرصت سرمایه‌گذاری جذاب به نام «CoinDeal» آشنا می‌شوید. این فرصت به شما وعده بازدهی بسیار بالایی را می‌دهد و ادعا می‌کند که یک یا چند شرکت فناوری تحت عنوان «ViRSE» در آستانه خریداری‌شدن توسط گروهی از سرمایه‌گذاران ثروتمند قرار دارند.

مسئولان این پروژه به شما اطمینان می‌دهند که حتی اگر این خرید صورت نگیرد، سرمایه‌گذاری شما با سود سالانه ۷ درصد طی سه سال بازگردانده خواهد شد. با شنیدن این وعده‌های جذاب و با این باور که در ابتدای یک سرمایه‌گذاری پرسود قرار گرفته‌اید، شما و هزاران سرمایه‌گذار دیگر تصمیم به سرمایه‌گذاری در CoinDeal می‌گیرید. 

اما پس از گذشت مدتی، متوجه می‌شوید که وعده‌های داده‌شده محقق نشده است و فردی که مسئولیت این پروژه را بر عهده داشته، مایکل گلسپی، مبالغ هنگفتی از پول سرمایه‌گذاران را به حساب‌های بانکی دیگر منتقل کرده است. گلسپی به کلاهبرداری از بیش از ۱۰,۰۰۰ نفر و اختلاس بیش از ۵۵ میلیون دلار اعتراف کرد. این اتفاق نشان می‌دهد که بازارهای فرابورس چقدر می‌توانند مستعد کلاهبرداری باشند.

جمع‌بندی

بازار فرابورس یک پلتفرم مالی غیرمتمرکز است که امکان معامله مستقیم انواع اوراق بهادار را بین دو طرف فراهم می‌کند. این بازار، فرصتی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند تا به طیف گسترده‌ای از اوراق بهادار، به‌ویژه اوراق بهادار شرکت‌های کوچک و نوپا، دسترسی یابند.