بازار پول چیست؟

پول به عنوان ابزاری حیاتی، در تار و پود زندگی روزمره انسان‌ها تنیده شده است. این وسیله در اقتصاد، سه کارکرد اصلی را ایفا می‌کند: واسطه مبادله، معیار ارزش و وسیله ذخیره. با این حال، نحوه مدیریت بازار پول، اثری مستقیم بر شکوفایی یا رکود اقتصادی دارد.

بازار پول چیست؟

یکی از بخش‌های حیاتی در اقتصاد هر کشور، بازار مالی است. با رشد و پیشرفت یک اقتصاد، ابزارها و سازوکارهای مورد استفاده در این بازار نیز پیچیده‌تر و تخصصی‌تر می‌شوند.

اگر بخواهیم بازار مالی را بر اساس زمان سررسید ابزارهای آن دسته‌بندی کنیم، به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: بازار پول و بازار سرمایه. در بازار سرمایه، دارایی‌ها و اوراق مالی بلندمدت با سررسید بیشتر از یک سال مورد معامله قرار می‌گیرند. در مقابل، بازار پول محلی برای خرید و فروش ابزارهای مالی با سررسید کوتاه، یعنی کمتر از یک سال است.

بر اساس اصول مالی، بازار پول بازاری برای مبادلات پول و اوراق بهادار با نقدشوندگی بسیار بالا و سررسید کمتر از یک سال تعریف می‌شود. معاملات در این بازار اغلب به صورت عمده و بر پایه اوراق بدهی کوتاه‌مدت انجام می‌گیرد و طرفین اصلی این مبادلات، مؤسسات و سرمایه‌گذاران بزرگ هستند.

هدف از بازار پول چیست؟

بازار پول، بستری برای تأمین مالی کوتاه‌مدت در اقتصاد است. این بازار با هدف فراهم کردن نقدینگی لازم برای بخش‌هایی که به سرمایه فوری نیاز دارند، راه‌اندازی شده و نقش تسهیل‌کننده‌ای در اعطای وام‌هایی با سررسید کوتاه (از چند روز تا یک سال) ایفا می‌کند. مهم‌ترین ویژگی بازار پول، ریسک پایین آن است که به‌طور مستقیم با سود مورد انتظار کمتر آن ارتباط دارد.

این بازار نیز مانند سایر بازارهای مالی، از اجزا و نهادهای مشخصی تشکیل شده و ابزارهای گوناگونی در آن مبادله می‌شوند. آشنایی با این ابزارها، درک ما را از عملکرد کلی بازار پول عمیق‌تر خواهد کرد.

ابزارهای بازار پول در سطح جهانی تنوع زیادی دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به گواهی‌های سپرده، اوراق تجاری، گواهی‌های پذیرش بانکی و اسناد خزانه اشاره کرد. با این حال، در ایران همه این ابزارها مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. در ادامه به معرفی و بررسی مهم‌ترین ابزارهای رایج در بازار پول ایران خواهیم پرداخت.

تفاوت بازار پول و بازار مالی چیست؟

بازار مالی یا Financial market، بازاری برای مبادله اوراق بهادار مبتنی بر اصول عرضه و تقاضاست و به 3 دسته کلی زیر تقسیم می‌شود:

بازار سرمایه

بازار سرمایه مانند بازار پول، محلی برای خرید و فروش دارایی‌های مالی است؛ با این تفاوت که سررسید این دارایی‌ها بلندمدت و بیش از یک سال است. در واقع، بازار سرمایه که با نام بورس اوراق بهادار هم شناخته می‌شود، یک پل ارتباطی میان سرمایه‌گذاران و شرکت‌هایی است که برای رشد فعالیت‌های اقتصادی خود به سرمایه نیاز دارند. برای آشنایی بیشتر با گذشته این بازار، می‌توانید به مقاله تاریخچه بورس اوراق بهادار در ایران مراجعه کنید.

بازار کالا و خدمات

در بازار کالا و خدمات، مبادله کالاها و خدمات با قیمتی مشخص و بر اساس قوانین اقتصادی انجام می‌شود. قیمت‌گذاری در این بازار به شدت تحت تاثیر میزان عرضه و تقاضا قرار دارد؛ به این معنی که با افزایش تقاضا برای یک کالا، قیمت آن بالا می‌رود و به دنبال آن، پدیده تورم شکل می‌گیرد. تورم با کاهش قدرت خرید مردم، علاوه بر ایجاد نارضایتی، می‌تواند چرخه اقتصادی را نیز با چالش‌های جدی روبرو کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، پیشنهاد می‌شود مقاله آشنایی با تورم را مطالعه کنید.

بازار پول

بازار پول نقشی کلیدی در تأمین نقدینگی کوتاه‌مدت برای بانک‌ها و موسسات مالی دارد. کنترل نرخ بهره، تنظیم نقدینگی در نظام بانکی و پیشگیری از بحران‌های مالی از جمله مهم‌ترین وظایفی است که در این بازار انجام و مدیریت می‌شود.

این بازنویسی با هدف حفظ مفهوم اصلی، اما با ساختار و واژگان کاملاً متفاوت انجام شده تا هم بهینه‌سازی برای وبسایت صورت گیرد و هم کیفیت نگارشی بالا حفظ شود.

بازار پول در مقابل بازار سرمایه

تفاوت اصلی بازار پول و سرمایه، در مدت‌زمان سررسید ابزارهای مالی آن‌ها نهفته است. در بازار پول، ابزارهایی با سررسید کمتر از یک سال خرید و فروش می‌شوند که نقدشوندگی بسیار بالایی دارند. این در حالی است که در بازار سرمایه، ابزارهایی با سررسید بلندمدت‌تر، یعنی بیش از یک سال، معامله می‌شوند.

یکی دیگر از تمایزات مهم این دو بازار، نوع اوراق مورد معامله است. در بازار پول، تمرکز بر روی اوراق بدهی است؛ به این معنی که سرمایه‌گذار تنها نسبت به اصل پول و سود حاصل از آن دارای حق است. اما در بازار سرمایه، علاوه بر اوراق بدهی، اوراق مالکیت نیز معامله می‌شوند که به سرمایه‌گذار حق مالکیت می‌دهند.

در بازار سرمایه، اوراق متنوعی مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، اوراق قرضه و اوراق مشارکت داد و ستد می‌شوند. با این حال، در ایران، بازار سرمایه بیشتر به عنوان محلی برای خرید و فروش سهام (که نوعی اوراق مالکیت است) شناخته می‌شود. اگر می‌خواهید با جزئیات بیشتر درباره تفاوت اوراق مشارکت و سهام آشنا شوید، می‌توانید اطلاعات بیشتری کسب کنید.

معایب و مزایای بازار پول

نقدشوندگی بالا: اوراق بهاداری که در بازار پول معامله می‌شوند، عموماً سررسید کمتر از یک سال دارند و برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت مناسب هستند. این خصوصیت باعث می‌شود تا این اوراق از نقدشوندگی بسیار بالایی برخوردار باشند.

ریسک نکول پایین: ریسک نکول به معنای احتمال عدم بازپرداخت بدهی و عمل به تعهدات مالی است. از آنجایی که اوراق بدهی در این بازار غالباً تضمین‌شده هستند، ریسک برخی از آن‌ها مانند اوراق خزانه (اخزا) تقریباً به صفر می‌رسد. به همین دلیل، بازار پول از نظر ریسک، محیطی امن محسوب می‌شود.

ارزش اسمی بالا: یکی دیگر از ویژگی‌های مهم بازار پول، ارزش اسمی بالای اوراق آن است که آن را از بازار سرمایه متمایز می‌کند. به دلیل همین ارزش اسمی بالا، سرمایه‌گذاران اصلی این بازار، اشخاص حقوقی مانند شرکت‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت دارایی هستند. البته، سرمایه‌گذاران حقیقی نیز می‌توانند از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری که توسط این نهادها ارائه می‌شوند، از بازدهی اوراق درآمد ثابت این بازار بهره‌مند شوند.

معایب بازار پول

بازدهی کمتر نسبت به سایر بازارها: یک اصل اساسی در بازارهای مالی، رابطه مستقیم میان ریسک و بازدهی است. هرچه ریسک بیشتر باشد، انتظار بازدهی بالاتری نیز منطقی است. از آنجا که ریسک نکول در بازار پول بسیار کم و نزدیک به صفر است، بازدهی آن نیز در مقایسه با سایر گزینه‌های سرمایه‌گذاری کمتر خواهد بود؛ به طوری که می‌توان بازدهی اوراق خزانه را به عنوان بازدهی بدون ریسک در نظر گرفت.

ریسک سرمایه‌گذاری مجدد: این ریسک زمانی مطرح می‌شود که مدت زمان مورد نظر سرمایه‌گذار برای سرمایه‌گذاری، طولانی‌تر از سررسید اوراق خریداری شده باشد. در این شرایط، وقتی سررسید اوراق به پایان می‌رسد، این احتمال وجود دارد که بازدهی اوراق جدیدی که برای سرمایه‌گذاری مجدد انتخاب می‌شوند، با بازدهی اوراق قبلی متفاوت باشد.

معرفی ابزارهای کاربردی در بازار پول

در دنیای سرمایه‌گذاری، ابزارهای متنوعی وجود دارند که می‌توانند به کاهش ریسک و افزایش امنیت پرتفوی شما کمک کنند. از جمله این ابزارها، اوراق بهادار با درآمد ثابت هستند که به دلیل نقدشوندگی بالا و ریسک پایین، برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جذابیت دارند. در ادامه به معرفی چند نمونه از این اوراق می‌پردازیم.

اسناد خزانه (اخزا)

اسناد خزانه که با نماد «اخزا» در بورس معامله می‌شوند، اوراق بدهی دولتی با اعتباری بالا هستند. این اوراق گزینه‌ای مناسب برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به شمار می‌آیند و قیمت آن‌ها همیشه از ارزش اسمی‌شان کمتر است. معاملات اخزا از پرداخت مالیات معاف بوده و کارمزد ناچیزی دارند، که همین امر جذابیت آن‌ها را دوچندان می‌کند.

برای خرید این اوراق که معمولاً سررسید یک تا سه ساله دارند، لازم است کد بورسی داشته باشید و از طریق سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها اقدام کنید.

اوراق تجاری (Commercial Paper)

اوراق تجاری نوعی اوراق قرضه کوتاه‌مدت با سررسید کمتر از ۲۷۰ روز هستند که توسط شرکت‌های بزرگ منتشر می‌شوند. این اوراق بدهی بدون پشتوانه هستند و معمولاً با تخفیف نسبت به ارزش اسمی خود معامله می‌شوند.

گواهی سپرده (Certificate of Deposit)

گواهی سپرده، نوعی ورقه بهادار است که به دارنده آن امکان دریافت سود سپرده را می‌دهد. این ابزار مالی برای شرکت‌ها و نهادهای حقوقی که به دنبال جذب سرمایه کوتاه‌مدت هستند، انتخابی ایده‌آل است.

این گواهی‌ها که توسط مؤسسات مالی مانند بانک‌ها منتشر می‌شوند، دارای تاریخ سررسید (معمولاً یک تا پنج سال) و نرخ سود ثابتی هستند که اغلب به صورت ماهانه یا فصلی پرداخت می‌شود. دو ویژگی برجسته گواهی سپرده، امکان محاسبه بازدهی سرمایه و مشخص بودن زمان دریافت اصل و سود آن است.

گواهی پذیرش بانکی (Banker’s Acceptance)

گواهی پذیرش بانکی در واقع نوعی حواله است که یک شرکت تجاری به نام بانک صادر می‌کند و بانک نیز آن را در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهد. هدف اصلی این اوراق، کاهش ریسک در معاملات بین‌المللی است.

برای مثال، فرض کنید دو شرکت قصد معامله‌ای را دارند اما به یکدیگر اعتماد ندارند. در این شرایط، بانک به عنوان یک واسطه مطمئن وارد عمل می‌شود. شرکت خریدار، حواله‌ای به بانک می‌دهد و در آن قید می‌کند که در صورت دریافت به موقع کالا، مبلغ به حساب شرکت فروشنده واریز شود. این سازوکار به هر دو طرف اطمینان لازم برای انجام معامله را می‌دهد.

ابزارهای مدیریت بازار پول