قرارداد آتی چیست؟ ویژگی و مشخصات انواع قرارداد آتی
بازارهای مالی همواره عرصه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاران بوده‌اند و در این میان، بازار آتی با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این بازار، بستری پویا برای انجام معاملات بر روی دارایی‌هایی مانند کالاها، ارزها و شاخص‌ها در آینده فراهم می‌کند.
در این مقاله، به دنیای معاملات آتی قدم می‌گذاریم و با زبانی ساده و قابل فهم، شما را با سازوکار این بازار آشنا می‌کنیم. در این سفر، به بررسی روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری در بازار آتی و نکات کلیدی برای موفقیت در این عرصه می‌پردازیم.
اگر به دنبال راهی برای کسب سود در بازارهای مالی هستید و می‌خواهید با دنیای معاملات آتی آشنا شوید، این مقاله راهنمای جامعی برای شما خواهد بود. با ما همراه باشید تا با هم پرده از اسرار این بازار جذاب برداریم.
قرارداد آتی چیست؟
در دنیای پویای تجارت، ابزارهای مالی متنوعی برای سرمایه‌گذاری و کسب سود وجود دارند. یکی از این ابزارها، “قرارداد آتی” است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد در بازارهای مالی فعالیت کنند.
قرارداد آتی، در واقع توافقی دو جانبه است که طی آن، خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند کالایی مشخص را در آینده با قیمت و تاریخ تعیین شده مبادله کنند. این نوع قرارداد به ویژه برای کالاهایی که قیمت آنها نوسانات زیادی دارد، کاربرد فراوانی دارد.
نکته قابل توجه این است که در برخی موارد، ممکن است خود کالا به صورت فیزیکی جابجا نشود و تنها اسناد مربوط به آن بین طرفین معامله گردد.
به بیان ساده‌تر، قرارداد آتی مانند یک قول و قرار رسمی است که در آن فروشنده موظف می‌شود کالای مورد نظر را در زمان مشخص شده به خریدار تحویل دهد و خریدار نیز متعهد می‌شود مبلغ توافق شده را در همان زمان پرداخت کند.
امروزه، قرارداد آتی به یکی از ارکان اصلی بازارهای مالی جهان تبدیل شده‌اند. این بازار که با نام “فیوچر” نیز شناخته می‌شود، به دلیل پتانسیل بالای سودآوری، مورد توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران قرار گرفته است. نکته جالب این است که در این بازار، حتی با سرمایه‌های اندک نیز می‌توان به سودهای قابل توجهی دست یافت.
در ادامه، به بررسی جزئیات بیشتر در مورد نحوه انجام معاملات قرارداد آتی و راهکارهای کسب سود در این بازار خواهیم پرداخت.
مشخصات قرارداد آتی چیست؟
این دسته از قراردادها از ساختار و ضوابط خاصی پیروی می‌کنند و ملزم به رعایت مجموعه‌ای از اطلاعات و شرایط هستند که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
- نوع دارایی پایه مورد
- اندازه دارایی پایه مورد
- قیمت دارایی پایه تعهدشده
- زمان سررسید قرارداد
- وجه تضمین اولیه
- حد نوسانات قیمت روزانه
- حداکثر حجم سفارش
- کارمزد و جرایم
- رویه تسویه حساب روزانه
دوطرفه بودن بازار آتی به چه معناست؟
یکی از این روش‌ها، سرمایه‌گذاری در بازارهای دوطرفه یا همان بازار مشتقه است که به شما امکان می‌دهد هم از افزایش و هم از کاهش قیمت‌ها بهره‌مند شوید.
تصور کنید که در بازار سهام، علاوه بر خرید سهام با امید به افزایش قیمت، می‌توانید سهامی را که مالک نیستید، بفروشید و در صورت کاهش قیمت، آن را با قیمت پایین‌تر خریداری کنید. این دقیقاً همان چیزی است که در بازارهای دوطرفه مانند بازار آتی اتفاق می‌افتد.
در بازارهای سنتی، مانند بازار کالاهای فیزیکی، سودآوری تنها در گرو افزایش قیمت‌هاست. به عنوان مثال، اگر زعفران خریداری کنید، تنها در صورتی سود خواهید برد که قیمت آن افزایش یابد. اما در بازارهای دوطرفه، حتی اگر قیمت‌ها در حال کاهش باشند، می‌توانید با پیش‌بینی درست، از این کاهش قیمت نیز سود کسب کنید.
به عبارت دیگر، در بازارهای دوطرفه، شما محدود به یک جهت خاص برای کسب سود نیستید و می‌توانید با تحلیل دقیق بازار و پیش‌بینی روند قیمت‌ها، در هر دو جهت سودآوری داشته باشید. این انعطاف‌پذیری، فرصت‌های بی‌نظیری را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند تا در هر شرایطی از بازار بهره‌مند شوند.
انواع قرارداد آتی
قراردادهای آتی به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند :
بازار آتی، بستری برای معاملات مبتنی بر پیش‌بینی قیمت در آینده است. این بازار به دو شاخه اصلی تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند:
شاخه اول: در این بخش، دارایی‌های ملموس و قابل لمس، مانند زعفران، نفت خام، سکه و سایر کالاهای فیزیکی، موضوع معاملات هستند.
شاخه دوم: این بخش بر دارایی‌های ناملموس و مجازی تمرکز دارد. سهام شرکت‌ها، انواع اوراق بهادار، ارزهای رایج، ارزهای دیجیتال و … در این دسته قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های قرارداد آتی
پیش از ورود به دنیای معاملات آتی، شناخت ویژگی‌های این نوع قراردادها امری ضروری است. آگاهی از این خصوصیات، معامله‌گران را در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه و جلوگیری از اشتباهات احتمالی یاری می‌کند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این ویژگی‌ها می‌پردازیم:
1. چهارچوب استاندارد:
قراردادهای آتی از ساختار استانداردی پیروی می‌کنند که محدودیت‌هایی را برای معامله‌گران ایجاد می‌کند. این محدودیت‌ها شامل سقف معاملات و مدت زمان قرارداد می‌شود. برخی از معامله‌گران این استانداردها را نوعی نقص می‌دانند، زیرا مانع از کسب سود بیشتر می‌شود.
2. شفافیت در قیمت‌گذاری:
یکی از مهمترین مزایای قراردادهای آتی، شفافیت قیمت‌هاست. این شفافیت به لطف زیرساخت‌های بورس آتی و سیستم الکترونیکی آن تضمین می‌شود. تمامی سفارشات در این سیستم ثبت و طبق مقررات مشخصی اجرا می‌شوند. این فرآیند خودکار، امکان هرگونه دستکاری یا رانت را به حداقل می‌رساند و عدالت را در اجرای سفارشات تضمین می‌کند. اولویت اجرای سفارشات نیز بر اساس قیمت پیشنهادی و زمان ثبت درخواست تعیین می‌شود.
نکته: نماد معاملاتی قراردادهای آتی از الگوی “GCMMYY” پیروی می‌کند. دو حرف اول (مانند GC یا SAF) نشان‌دهنده دارایی پایه (مثلاً GC نماد سکه طلاست)، MM ماه تحویل و YY سال تحویل را نشان می‌دهد.
3. اتاق پایاپای و امنیت:
اتاق پایاپای نقش مهمی در تضمین امنیت مالی معاملات آتی ایفا می‌کند. این نهاد با نظارت بر تسویه معاملات، جمع‌آوری سپرده‌ها و تنظیم شرایط تحویل، از حقوق معامله‌گران محافظت می‌کند. وجود اتاق پایاپای، نگرانی‌های مربوط به سرقت مالی یا پولشویی را از بین می‌برد.
4. نقدشوندگی بالا:
در بازار قراردادهای آتی، مالکیت فیزیکی کالا یا سهام ضرورتی ندارد. معامله‌گران می‌توانند قرارداد خود را به راحتی به فروش رسانده و در صورت نیاز، دارایی مورد نظر را از بازار نقدی تهیه کنند. این ویژگی، نقدشوندگی بالای این بازار را تضمین می‌کند.
5. انعطاف‌پذیری پایین:
یکی از ویژگی‌های قراردادهای آتی، انعطاف‌پذیری پایین آن است. معامله‌گران باید خود را با شرایط و ضوابط استاندارد این قراردادها وفق دهند. این عدم انعطاف به دلایل زیر است:
پوشش ریسک: هدف اصلی قراردادهای آتی، کاهش ریسک معاملات است. این قراردادها به معامله‌گران امکان می‌دهند تا با کاهش خطر از دست دادن سرمایه، به خرید و فروش بپردازند.
تأثیرگذاری بر قیمت‌های آینده: معاملات آتی می‌توانند بر قیمت‌های آینده دارایی‌ها تأثیرگذار باشند.
6. هزینه معاملات:
هزینه انجام معاملات در بازار آتی نسبت به بازار نقدی کمتر است. علاوه بر این، قراردادهای آتی هزینه‌های نگهداری، تعمیرات و استهلاک را نیز کاهش می‌دهند.
7. اهرم مالی:
اهرم مالی در قراردادهای آتی به معامله‌گران این امکان را می‌دهد تا با سرمایه کم، سود (یا زیان) بیشتری کسب کنند. این ویژگی می‌تواند برای معامله‌گران غیرحرفه‌ای و هیجانی خطرناک باشد و منجر به زیان‌های هنگفت شود.
منظور از ویژگی اهرم مالی در بازار آتی چیست؟
بازار آتی، بستری پویا و جذاب برای سرمایه‌گذاری است که به معامله‌گران امکان می‌دهد با بهره‌گیری از مفهومی به نام “اهرم”، سود خود را چندین برابر کنند. اهرم در واقع ابزاری است که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد با اختصاص سرمایه اندک، به معاملاتی با حجم بسیار بزرگ‌تر ورود کنند.
تصور کنید با سرمایه‌ای معادل ده کیلوگرم زیره سبز، می‌توانید بر روی صد کیلوگرم زیره سبز سرمایه‌گذاری کنید. این یعنی ده برابر کردن قدرت خرید و به تبع آن، ده برابر کردن پتانسیل سود و زیان.
اهرم مانند شمشیری دولبه است. از یک سو، می‌تواند فرصتی طلایی برای کسب سودهای کلان باشد و از سوی دیگر، در صورت عدم مدیریت صحیح، به زیان‌های سنگین و جبران‌ناپذیر منجر شود.
افراد با هوش مالی بالا، همواره به دنبال شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های اهرمی هستند. آنها با درک عمیق از ریسک و پاداش، و با تکیه بر دانش و تجربه خود، در پی کسب حداکثر سود از این ابزار قدرتمند هستند.
به خاطر داشته باشید که استفاده از اهرم در بازار آتی، نیازمند دقت، آگاهی و ریسک‌پذیری بالاست. پیش از هرگونه اقدام، مطمئن شوید که دانش کافی در این زمینه را کسب کرده و با تمام جوانب آن آشنا هستید.
نمادهای معاملاتی در بازار آتی چیست؟
بورس کالا، زمان انقضای قراردادهای آتی هر محصول را به طور رسمی و از پیش تعیین‌شده اعلام می‌کند و معاملات این قراردادها تنها در تاریخ‌های مشخص‌شده امکان‌پذیر است. هر تاریخ انقضا با یک کد منحصر به فرد در تابلوی معاملات نشان داده می‌شود. این کد معاملاتی شامل نام محصول، ماه و سال قرارداد است و تمامی کدها باید به تأیید هیئت پذیرش برسند.
برای ایجاد کد معاملاتی قرارداد آتی، حرف «ج» به ابتدای شناسه دارایی پایه و تاریخ انقضای قرارداد اضافه می‌شود. به عنوان مثال، کد قرارداد آتی سهام خساپا با تاریخ انقضای اردیبهشت ۱۴۰۳ با استفاده از فرمول «ج + شناسه دارایی + تاریخ انقضا» به شکل «جسپا0302» نمایش داده می‌شود.
کارمزد معاملات در قرارداد آتی سهام
کامزد معاملات قراردادهای آتی سهام به شرح جدول زیر است :
توجه کنید کامزدها از حاصلضرب اعداد بالا در ارزش معاملات محاسبه می‌شوند.
حداکثر کارمزد خرید و فروش در قراردادهای آتی، ۲۰۰ میلیون ریال است.
قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله چه تفاوتی دارند؟
در قراردادهای آتی، هر دو طرف معامله، یعنی خریدار و فروشنده، متعهد به انجام تعهدات خود هستند و باید وجه تضمینی را به عنوان وثیقه حسن انجام کار سپرده‌گذاری کنند. در صورت عدم پایبندی هر یک از طرفین به تعهداتش، جریمه‌هایی برای او در نظر گرفته شده است.
اما در قراردادهای اختیار معامله، شرایط متفاوت است. در اینجا، خریدار هیچ تعهدی برای انجام معامله ندارد و تنها مبلغی را به عنوان پیش‌پرداخت به فروشنده پرداخت می‌کند. این مبلغ، در واقع حق انتخاب برای خریدار است. اگر خریدار از انجام معامله منصرف شود، پیش‌پرداخت او به عنوان خسارت به فروشنده تعلق می‌گیرد.
در مقابل، فروشنده در قرارداد اختیار معامله متعهد به انجام معامله است و در صورت سرپیچی از تعهداتش، باید جریمه بپردازد. به همین دلیل، در زمان عقد قرارداد، وجه تضمینی از فروشنده دریافت می‌شود تا در صورت عدم انجام تعهد، به عنوان خسارت به خریدار پرداخت شود.
نکته مهم دیگر این است که ریسک سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی بسیار بیشتر از قراردادهای اختیار معامله است. در معاملات آتی، اگر قیمت کالای مورد معامله کاهش یابد، زیان خریدار می‌تواند بسیار بیشتر از سود احتمالی او باشد. اما در معاملات اختیار معامله، حتی اگر قیمت کالا به شدت کاهش یابد، زیان خریدار محدود به مبلغ پیش‌پرداخت او خواهد بود.
مثالی از قرارداد آتی
یک سرمایه‌گذار در نظر دارد در آبان ماه، وارد معامله قرارداد آتی زعفران با قیمت پایه ۱۵ هزار تومان برای هر گرم شود. با توجه به اینکه هر قرارداد زعفران معادل ۱۰۰ گرم است، برای شروع معامله حداقل به ۱۵۰ هزار تومان سرمایه نیاز دارد.
برای ورود به این معامله، باید ۱۰ درصد ارزش قرارداد، معادل ۱۵ هزار تومان، به عنوان وجه تضمین اولیه نزد کارگزاری سپرده‌گذاری شود. همچنین، وجه تضمین مورد نیاز برای حفظ موقعیت معاملاتی، حدود ۱۱۲۵۰۰ تومان است و اهرم مالی این معامله ۱۰ برابر است (۱۵۰ هزار تومان تقسیم بر ۱۵ هزار تومان).
اگر در بازه زمانی آبان تا دی ماه، قیمت زعفران نوسانات زیادی داشته باشد و سود و زیان روزانه باعث کاهش وجه تضمین به کمتر از حد مجاز شود، کارگزاری هشدار افزایش وجه تضمین را برای سرمایه‌گذار ارسال خواهد کرد.
به عنوان مثال، اگر در دی ماه قیمت هر گرم زعفران به ۱۶ هزار تومان افزایش یابد، ارزش قرارداد به ۱۶۰ هزار تومان می‌رسد. در این صورت، با فروش قرارداد در نزدیکی زمان سررسید، سرمایه‌گذار ۱۰۰ هزار تومان سود کسب می‌کند (البته پس از کسر کارمزد).
در مقابل، اگر قیمت زعفران به ۱۴ هزار تومان کاهش پیدا کند، سرمایه‌گذار متحمل ۱۰۰ هزار تومان ضرر خواهد شد (به علاوه کارمزد).
