فروش استقراضی سهم چگونه انجام می‌شود؟
آیا می‌دانستید در بازارهای نزولی هم می‌توان سود کسب کرد؟ فروش استقراضی (Short Selling) روشی است که به شما امکان می‌دهد از کاهش قیمت‌ها سود ببرید. در این روش، شما سهامی را که ندارید، قرض گرفته و می‌فروشید. بیایید نگاهی دقیق‌تر به این فرآیند و چگونگی سودآوری آن بیندازیم.
فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟
فروش استقراضی، ابزاری شناخته‌شده در بازارهای مالی جهانی است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد از نوسانات قیمت سهام، حتی در شرایط نزولی، سود کسب کنند. این فرآیند شامل قرض گرفتن سهام و فروش فوری آن در بازار است، با این امید که در آینده با قیمتی کمتر بازخرید شده و به مالک اصلی بازگردانده شود.
در واقع، فروش استقراضی نوعی معامله بر روی اوراق بهاداری است که متعلق به فروشنده نیست. این استراتژی بر اساس پیش‌بینی کاهش قیمت‌ها طراحی شده است. سرمایه‌گذار متعهد می‌شود که پس از فروش، سهام قرض گرفته‌شده را در زمانی مشخص خریداری کرده و به قرض‌دهنده بازگرداند.
اهداف اصلی فروش استقراضی:
- کسب سود: بهره‌مندی از کاهش قیمت سهام.
- پوشش ریسک: محافظت از سرمایه در برابر افت ارزش سهام.
- افزایش نقدینگی: کمک به روان‌تر شدن معاملات بازار از طریق بازارگردانی.
نکته کلیدی: معاملات فروش استقراضی نیازمند توافق شفاف و پایبندی کامل طرفین به تعهدات مشخص‌شده است.
چگونگی عملکرد فروش استقراضی:
سرمایه‌گذار سهام مورد نظر را از یک کارگزار قرض می‌گیرد و بلافاصله در بازار به فروش می‌رساند. پس از گذشت زمان معین، همان تعداد سهام را خریداری کرده و به کارگزار بازمی‌گرداند. برای تضمین این فرآیند، سرمایه‌گذار مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار سپرده‌گذاری می‌کند. این وجه تضمین، در صورت عدم توانایی سرمایه‌گذار در بازخرید سهام یا افزایش غیرمنتظره قیمت، مورد استفاده کارگزار قرار می‌گیرد.
سود فروش استقراضی
تصور کنید قیمت سهم «خودرو» از 800 تومان به 500 تومان کاهش یابد. در این شرایط، می‌توانید از استراتژی فروش استقراضی بهره‌مند شوید. بدین صورت که با 800 میلیون تومان سرمایه‌ای که از فروش اولیه به دست آورده‌اید، دوباره 1 میلیون سهم «خودرو» را در قیمت 500 تومان خریداری می‌کنید. سپس، 1 میلیون سهمی را که قرض گرفته بودید، به مالک اصلی بازمی‌گردانید.
سود شما در این معامله، از اختلاف قیمت فروش اولیه و قیمت خرید مجدد به دست می‌آید. در این نمونه، 300 میلیون تومان سود (بدون احتساب کارمزدها و بهره) کسب کرده‌اید، که معادل 60 درصد بازدهی است.
زیان فروش استقراضی
با جهش غیرمنتظرۀ قیمت «خودرو» به 1000 تومان، پیش‌بینی شما محقق نشد و متحمل زیان شدید. برای تسویه تعهدتان، ناچار به خرید یک میلیون سهم «خودرو» در این قیمت و بازگرداندن آن به قرض‌دهنده هستید. این معامله 200 میلیون تومان زیان برای شما به همراه دارد.
این رخداد اهمیت در نظر گرفتن تمامی ریسک‌های معاملات استقراضی را آشکار می‌سازد. حال که با مفهوم فروش استقراضی آشنا شدید، درک مفهوم «خرید جهت پوشش» نیز ضروری است. این عملیات مکملی برای مدیریت ریسک این نوع معاملات به شمار می رود.
سه دلیل مهم برای استفاده از فروش تعهدی
1. بهره‌مندی از کاهش قیمت‌ها:
گاهی سرمایه‌گذاران پیش‌بینی می‌کنند که ارزش یک سهم خاص در آینده پایین می‌آید. در این شرایط، آن‌ها می‌توانند از طریق فرآیندی به نام “فروش استقراضی”، از این کاهش قیمت سود ببرند. به این صورت که سهام مورد نظر را از مالک اصلی قرض گرفته و در بازار می‌فروشند. اگر پیش‌بینی درست باشد و قیمت سهم کاهش یابد، سرمایه‌گذار می‌تواند همان سهم را با قیمتی پایین‌تر خریداری کرده و به صاحب اصلی بازگرداند. سود حاصل، تفاوت قیمت فروش اولیه و خرید مجدد خواهد بود.
2. محافظت در برابر زیان:
تصور کنید سهام‌داری مالک تعداد مشخصی از سهام یک شرکت است و نگران کاهش ارزش آن در آینده می‌باشد. این سهام‌دار می‌تواند برای حفظ سرمایه خود، همان تعداد سهام را به صورت استقراضی بفروشد. با این کار، اگر قیمت سهم واقعاً کاهش یابد، زیان ناشی از افت ارزش سهام اصلی، با سودی که از فروش استقراضی به دست آمده، جبران می‌شود.
3. کمک به تعادل بازار:
گاهی اوقات، تقاضا برای خرید یک سهم خاص بیشتر از میزان عرضه آن می‌شود و اصطلاحاً “صف خرید” تشکیل می‌شود. در این حالت، می‌توان با قرض گرفتن سهام (فروش استقراضی) و عرضه آن به بازار، به تعادل عرضه و تقاضا کمک کرد. این کار نه تنها مشکل کمبود سهم را حل می‌کند، بلکه باعث روان‌تر شدن معاملات و افزایش نقدشوندگی بازار می‌شود. بازارگردانان معمولاً از این روش استفاده می‌کنند.
خرید جهت پوشش یا Buy to cover چیست؟
در معاملات فروش استقراضی، پس از فروش سهمی که قرض گرفته‌اید، نوبت به خرید مجدد آن می‌رسد. این کار با هدف بستن موقعیت فروش و بازگرداندن سهام به مالک اصلی انجام می‌شود. شما باید با استفاده از وجوه حاصل از فروش اولیه، همان سهم را در قیمتی پایین‌تر خریداری کنید. به این فرایند “خرید جهت پوشش” (Buy to Cover) گفته می‌شود. در واقع، شما با خرید مجدد سهم، تعهد خود را به قرض‌دهنده ایفا می‌کنید.
کدام سهم‌ها برای خرید و فروش استقراضـی مناسب‌تر هستند؟
سرمایه‌گذاری در برخی شرکت‌ها، ریسک بالاتری به همراه دارد. شناخت این شرکت‌ها برای تصمیم‌گیری آگاهانه ضروری است:
- استارتاپ‌های با رشد انفجاری: شرکت‌های نوپایی که با جذب سرمایه، به سرعت توسعه می‌یابند، به‌ویژه آن‌هایی که ارزش‌گذاری دقیقی ندارند، می‌توانند با چالش‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای روبرو شوند.
- ارزش‌گذاری‌های حبابی: شرکت‌هایی که نسبت قیمت به سود (P/E) آن‌ها به‌طور غیرمنطقی بالا است و با نرخ رشد واقعی‌شان همخوانی ندارد، ممکن است در بلندمدت بازدهی مورد انتظار را نداشته باشند.
- ورود به بازارهای رقابتی و ضعف بنیه مالی: شرکت‌هایی که وارد عرصه‌های رقابتی جدید می‌شوند، در کنار شرکت‌هایی که از نظر مالی بنیه ضعیفی دارند، با احتمال شکست بیشتری مواجه هستند.
- تمرکز تک‌محصولی: شرکت‌هایی که تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد یک محصول می‌گذارند، در صورت عدم موفقیت آن محصول، آسیب‌پذیر خواهند بود.
مزایای فروش استقراضی در بورس ایران
یکی از دستاوردهای این ابزار، پتانسیل افزایش حجم معاملات در بازار بورس است که به نوبه خود، رشد و کارایی فزاینده این بازار را در پی خواهد داشت.سهامداران عمده که به دنبال بازدهی سالانه از دارایی‌های خود هستند، می‌توانند از این طریق، سود حاصل از سرمایه‌گذاری خود را به شکل چشمگیری افزایش دهند.معاملات تعهدی، با ایجاد یک بازار دو سویه، به کیفیتی بالاتر در معاملات منجر می‌شود و پویایی بیشتری به بازار می‌بخشد.
یک مثال از خرید و فروش استقراضی
فرض کنید در تاریخ ۱۰ آبان، تصمیم می‌گیرید از طریق سازوکار اعتبارگیری، روی سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان سرمایه‌گذاری کنید. شما هر سهم را به بهای 1300 تومان قرض گرفته و متعهد می‌شوید که سه ماه بعد، سهام را به صاحب اصلی بازگردانید.
سناریوی اول: کاهش قیمت
پس از گذشت سه ماه، قیمت سهام “فولاد” کاهش یافته و به 1000 تومان می‌رسد. شما سهام قرض گرفته شده را با قیمت 1000 تومان خریداری کرده و به مالک بازمی‌گردانید. در این معامله، به ازای هر سهم، 300 تومان سود کسب کرده‌اید.
سناریوی دوم: افزایش قیمت
حال تصور کنید قیمت سهام “فولاد” افزایش یافته و به 1500 تومان برسد. در این شرایط، شما ناچارید سهام را به قیمت 1500 تومان خریداری کرده و به مالک بازگردانید. در نتیجه، به ازای هر سهم، 200 تومان زیان متحمل می‌شوید.
فرایند معاملات در فروش استقراضی سهام
مالکان سهام که مایل به فروش تعهدی (قرضی) دارایی خود هستند، می‌توانند از طریق سامانه‌ای مخصوص، سهام خود را عرضه کنند. در این فرآیند، مالک پس از ورود به سامانه، سقف تعداد سهامی را که قصد فروش دارد، مشخص کرده و یک “دوره قفل” تعیین می‌کند.
“دوره قفل” بازه زمانی‌ای است که طی آن، مالک امکان درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی را نخواهد داشت. همچنین، مالک می‌تواند نحوه سرمایه‌گذاری وجوه حاصل از فروش تعهدی را بین سپرده بانکی یا صندوق‌های قابل معامله (ETF) انتخاب کند. در نهایت، برای جذب خریداران به این نوع معامله، مالک یک “نرخ سود تشویقی” نیز تعیین می‌کند.
بهترین روش‌های معاملاتی در فروش استقراضی
فعالان عرصه‌ی فروش استقراضی، برای کاهش ریسک و افزایش دقت در پیش‌بینی‌های مالی خود، استراتژی‌های ویژه‌ای را به کار می‌گیرند. در این میان، تسلط بر تحلیل تکنیکال، عاملی کلیدی در موفقیت این نوع معاملات به شمار می‌رود. سه روش متداول و پرطرفدار در میان این فروشندگان عبارتند از:
شناسایی واگرایی‌ها
واگرایی بین نمودار قیمت و اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال مانند RSI و MACD، یک نشانه کلیدی برای معامله‌گران است. این پدیده می‌تواند بیانگر احتمال بالای تغییر جهت حرکت قیمت باشد و فرصت مناسبی را برای فروش استقراضی (Short Selling) فراهم آورد. معامله‌گران با تحلیل دقیق این واگرایی‌ها، می‌توانند محدوده‌های مناسبی را برای ورود به معاملات فروش شناسایی کنند.
استفاده از میانگین‌های متحرک
میانگین‌های متحرک، ابزاری ساده اما قدرتمند در تحلیل تکنیکال هستند. این ابزارها، با وجود سادگی، کاربرد فراوانی دارند و می‌توان از آن‌ها برای شناسایی روندها و تصمیم‌گیری برای معاملات فروش استقراضی بهره برد.
فروش در ناحیه پولبک در روند نزولی
هنگامی که بازار در مسیر کاهشی قرار می‌گیرد، سطوح حمایتی کوتاه‌مدت اغلب شکسته می‌شوند و قیمت پس از رسیدن به این سطوح، که پیش‌تر نقش حمایتی داشتند، به ریزش خود ادامه می‌دهد. در چنین شرایطی، همانطور که در تصویر زیر مشخص شده، فرصت‌های مناسبی برای فروش استقراضی (Short Selling) با اطمینان خاطر بیشتر پدیدار می‌شود.
