بازار بورس همواره در پی جذب سرمایه‌های جدید و افزایش مشارکت سرمایه‌گذاران است. برای نیل به این هدف، تلاش می‌شود تا با استفاده از روش‌های نوین، جذابیت معاملات افزایش یابد. این روش‌ها بر پایه ارزش‌گذاری عادلانه‌تر سهام و افزایش نقدشوندگی بازار استوار هستند. یکی از این روش‌های جدید که اخیراً مورد توجه مسئولان بازار بورس قرار گرفته، “بوک بیلدینگ” نام دارد. در این روش، فرآیند عرضه اولیه سهام با افزایش بازه زمانی ثبت سفارش خرید، دستخوش تغییر می‌شود. در ادامه این مقاله، به بررسی جزئیات خرید سهام در بازار اولیه به روش بوک بیلدینگ و مقایسه آن با روش‌های سنتی‌تر خواهیم پرداخت.

عرضه اولیه (IPO) چیست؟ 

ورود به دنیای سهام، همواره با ریسک همراه است، اما راهکارهایی برای کاهش این ریسک وجود دارد. یکی از این راهکارها، مشارکت در عرضه اولیه سهام شرکت‌هاست. شرکت‌هایی که قصد ورود به بورس یا فرابورس را دارند، ملزم به عرضه بخشی از سهام خود به عموم هستند. این فرآیند که در بازار سرمایه با عنوان “عرضه اولیه” (IPO) شناخته می‌شود، فرصتی مناسب برای سرمایه‌گذاری با ریسک کمتر فراهم می‌کند.

شاید اصطلاح “پذیره‌نویسی” را نیز شنیده باشید، اما باید توجه داشت که این دو مفهوم با یکدیگر تفاوت دارند. برای آشنایی با تفاوت‌های میان عرضه اولیه و پذیره‌نویسی، می‌توانید به مقاله‌ای که به طور مفصل به این موضوع پرداخته است مراجعه کنید.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در عرضه اولیه، غالباً با سودآوری قابل توجهی همراه است. به همین دلیل، regardless of the overall market trend، عرضه‌های اولیه همواره مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند.

عرضه اولیه به روش book building

در راستای عرضه اولیه سهام به شیوه بوک بیلدینگ، اطلاعیه‌ای رسمی دو روز پیش از تاریخ عرضه منتشر خواهد شد. این اطلاعیه حاوی اطلاعات ضروری زیر است:

• نام سهام مورد نظر برای عرضه
• تاریخ دقیق عرضه
• تعداد سهامی که قرار است عرضه شود
• معرفی مدیر عرضه
• معرفی متعهد خرید و تعیین حداکثر تعهد وی (به صورت درصد)
• تعیین سهمیه اختصاص یافته به خریداران حقیقی و حقوقی
• دامنه مجاز قیمت سهام (شامل قیمت پایه و سقف قیمتی)

همچنین، در روز عرضه اولیه، ناظر بازار از طریق پیام ناظر، جزئیاتی مانند ساعات مجاز برای ثبت سفارش و سایر نکات ضروری را به اطلاع عموم خواهد رساند.

انواع عرضه اولیه در بازار بورس

سهم‌های عرضه‌ اولیه در بازار سرمایه به روش‌های زیر عرضه می‌شوند:

•         عرضه اولیه به روش حراج
•         عرضه اولیه به قیمت ثابت
•         عرضه اولیه به روش ثبت دفتری
•         عرضه اولیه با روش‌ ترکیبی

ثبت سفارش برای عرضه اولیه

با انتشار اطلاعیه ناظر و اعلام زمان دقیق ثبت سفارش، می‌توانید درخواست خرید سهام خود را از طریق سامانه‌های معاملاتی کارگزاری آرمان ثبت کنید.

نکات مهم:

• تعداد سهامی که می‌توانید خریداری کنید، در اطلاعیه عرضه اولیه مشخص شده است.
• قیمت پیشنهادی شما باید در بازه قیمتی تعیین شده قرار داشته باشد.
• تا پیش از پایان مهلت ثبت سفارش، امکان تغییر یا لغو درخواست وجود دارد.
• هر کد بورسی تنها مجاز به ثبت یک سفارش از طریق یک کارگزاری است.
• پس از پایان مهلت ثبت سفارش، امکان تغییر یا لغو درخواست وجود نخواهد داشت.

توجه:

در روش عرضه اولیه به شیوه‌ی ثبت سفارش (book building)، به دلیل متغیر بودن قیمت، اگر تحلیل دقیقی از ارزش واقعی سهام نداشته باشید، ممکن است با دو چالش مواجه شوید:

• ممکن است سهامی به شما تخصیص داده نشود.
• در صورت هیجان کاذب بازار و ارزش‌گذاری نادرست، احتمال ضرر وجود دارد.

تخصیص سهام عرضه اولیه

در فرایند عرضه اولیه سهام، پس از ثبت سفارشات خریداران، مرحله مهم تخصیص سهام آغاز می‌شود. در این مرحله، سهام قابل عرضه به کدهای معاملاتی متقاضیان اختصاص می‌یابد. چگونگی این تخصیص به شرایط ثبت سفارش بستگی دارد و به شرح زیر است:

اگر مجموع حجم سفارشات خرید در بالاترین قیمت مجاز (سقف دامنه نوسان) از تعداد سهامی که سهامدار عمده قصد فروش آن را دارد بیشتر باشد، قیمت نهایی سهم، همان سقف دامنه نوسان خواهد بود. در این حالت، برای تخصیص سهام به کدهای معاملاتی، ابتدا حداقل تعداد سهم قابل تخصیص به هر کد تعیین می‌شود. سپس این تعداد سهم به ترتیب از اولین تا آخرین سفارش تخصیص داده می‌شود. این فرآیند بارها تکرار می‌شود تا تمام سهام قابل عرضه تخصیص یابد.

برای روشن‌تر شدن موضوع، به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید در یک عرضه اولیه، تعداد یک میلیون سهم برای فروش عرضه شده است. حال اگر مجموع سفارشات ثبت شده در سقف دامنه نوسان، دو میلیون سهم باشد و محدودیت خرید برای هر کد معاملاتی ۱۰۰۰ سهم تعیین شده باشد (یعنی ۲۰۰۰ کد معاملاتی سفارش خرید ثبت کرده‌اند)، تخصیص سهام به صورت تکرارشونده از اولین تا آخرین کد و به تعداد حداقل تعیین شده، انجام خواهد شد تا سهام قابل عرضه به پایان برسد.

نحوه تخصیص عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ

در فرآیند عرضه اولیه سهام به روش بوک بیلدینگ، تخصیص سهام به سرمایه‌گذاران می‌تواند به پنج شکل مختلف انجام پذیرد.

سناریوی اول: هنگامی که تقاضا برای سهام در بالاترین قیمت پیشنهادی، از تعداد سهام قابل عرضه بیشتر باشد.

سناریوی دوم: زمانی که تعداد سهام درخواستی با تعداد سهام عرضه شده در بازار برابر باشد.

سناریوی سوم: در شرایطی که مجموع سفارشات در بازه قیمتی تعیین شده، فراتر از تعداد سهام آماده عرضه باشد.

سناریوی چهارم: وضعیتی که قیمت نهایی عرضه سهام، معادل پایین‌ترین قیمت تعیین شده در بازه قیمتی باشد.

سناریوی پنجم: حجم تقاضا به قدری پایین باشد که حتی با وجود تعهدات خرید، تمام سهام عرضه شده به فروش نرسد.

سناریوی اول: هنگامی که تقاضا برای سهام در بالاترین قیمت پیشنهادی، از تعداد سهام قابل عرضه بیشتر باشد.

فرض کنید شرکتی قصد دارد ۱۰۰ میلیون سهم از سهام خود را از طریق عرضه اولیه عمومی به فروش برساند. برای این منظور، هر کد بورسی مجاز به خرید حداکثر ۱۰۰۰ سهم خواهد بود.

حال تصور کنید در روز عرضه اولیه، تقاضای خرید سهام بسیار بالا باشد و سرمایه‌گذاران در مجموع ۲۰۰ میلیون سهم سفارش خرید ثبت کنند. در این شرایط، ناظر بازار برای تخصیص عادلانه سهام، ابتدا به هر کد بورسی حداقل تعداد سهم (مثلاً ۲۰۰ سهم) اختصاص می‌دهد.

اگر پس از این مرحله، همچنان سهامی برای عرضه باقی مانده باشد، فرآیند تخصیص به همین ترتیب تکرار می‌شود تا تمام سهام به فروش برسد. ممکن است در انتها، به برخی از کدهای بورسی به دلیل محدودیت سهام، یک سهم کمتر از سایرین تعلق گیرد.

نکته مهم اینجاست که در این روش، تنها سفارش‌های خریدی که در سقف قیمتی ثبت شده باشند، مشمول تخصیص سهام خواهند شد. به عبارت دیگر، اگر سرمایه‌گذاری سفارش خود را با قیمتی کمتر از سقف قیمتی ثبت کرده باشد، هیچ سهمی به او تعلق نخواهد گرفت.

در چنین شرایطی، قیمت نهایی سهام عرضه شده، معادل با همان سقف قیمتی تعیین شده خواهد بود.

سناریوی دوم: زمانی که تعداد سهام درخواستی با تعداد سهام عرضه شده در بازار برابر باشد.

در فرایند تخصیص سهام، اولویت با سرمایه‌گذارانی است که بالاترین قیمت پیشنهادی را ارائه داده‌اند. پس از اتمام تخصیص سهام به این گروه، نوبت به سرمایه‌گذارانی می‌رسد که پیشنهادهای قیمتی پایین‌تری ثبت کرده‌اند. در نهایت، قیمت پایانی سهام با استفاده از روش میانگین موزون قیمت‌های معامله شده در بازار عادی تعیین می‌شود.

سناریوی سوم: در شرایطی که مجموع سفارشات در بازه قیمتی تعیین شده، فراتر از تعداد سهام آماده عرضه باشد.

در فرایند تخصیص سهام، ابتدا سهام به ترتیب نزولی قیمت‌های پیشنهادی توزیع می‌گردد. به این صورت که بالاترین قیمت پیشنهادی، اولین اولویت در دریافت سهام را داراست. در صورتی که در پایین‌ترین قیمت پیشنهادی، تقاضا برای سهام بیش از مقدار موجود باشد، سهام به روشی مشابه با مرحله‌ی اول تخصیص می‌یابد.

سناریوی چهارم: وضعیتی که قیمت نهایی عرضه سهام، معادل پایین‌ترین قیمت تعیین شده در بازه قیمتی باشد.

در برخی شرایط خاص، فرآیند عرضه اولیه سهام به گونه‌ای متفاوت انجام می‌شود. یکی از این موارد زمانی است که تقاضا برای سهام کمتر از مقدار عرضه شده باشد. در این حالت، برای جلوگیری از عدم فروش کامل سهام و تضمین موفقیت عرضه اولیه، سازوکاری طراحی شده است که شامل سه شرط اساسی است:

شرط اول: میزان تقاضای سرمایه‌گذاران برای خرید سهام، نباید از کل سهام قابل عرضه بیشتر باشد.

شرط دوم: تمام سهام عرضه شده باید به فروش برسد. این امر می‌تواند با استفاده از تعهد خرید سهامدار عمده یا خرید توسط سایر سرمایه‌گذاران محقق شود.

شرط سوم: در صورتی که سهامدار عمده متعهد به خرید حداقل نیمی از کل سهام شود و این مقدار بیش از 10 درصد کل سهام عرضه شده باشد، قیمت سهام همان قیمت پایه اولیه باقی خواهد ماند.

به عنوان مثال، تصور کنید شرکتی قصد دارد 100 میلیون سهم خود را در عرضه اولیه به فروش برساند. اما سرمایه‌گذاران تنها برای خرید 80 میلیون سهم سفارش ثبت کرده‌اند. در این وضعیت، اگر سهامدار عمده متعهد به خرید 50 درصد از کل سهام (معادل 50 میلیون سهم) شود، 20 میلیون سهم باقی‌مانده توسط سایر سرمایه‌گذاران خریداری خواهد شد. با توجه به اینکه تعهد خرید سهامدار عمده بیش از 10 درصد کل سهام عرضه شده (10 میلیون سهم) است، قیمت نهایی سهام با وجود تقاضای کمتر، برابر با قیمت پایه اولیه خواهد بود.

این سازوکار به تضمین موفقیت عرضه اولیه سهام در شرایطی که تقاضا کمتر از عرضه است کمک می‌کند و از کاهش قیمت سهام جلوگیری می‌نماید.

سناریوی پنجم: حجم تقاضا به قدری پایین باشد که حتی با وجود تعهدات خرید، تمام سهام عرضه شده به فروش نرسد.

در صورتی که قیمت‌گذاری سهام در عرضه اولیه به درستی صورت نگیرد و بالاتر از ارزش واقعی شرکت تعیین شود، ممکن است سرمایه‌گذاران از خرید سهام منصرف شوند. در این شرایط، عرضه اولیه با عدم استقبال مواجه شده و با شکست روبرو می‌شود.

برای جلب نظر سرمایه‌گذاران و تضمین موفقیت عرضه اولیه، شرکت ناچار خواهد بود مجددا اطلاعیه عرضه سهام را با قیمتی پایین‌تر منتشر کند. این امر به منزله پذیرش اشتباه در تعیین قیمت اولیه و تلاش برای جذب مجدد سرمایه‌گذاران خواهد بود.

ریسک‌های عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ

عرضه اولیه سهام شرکت‌ها به روش بوک بیلدینگ، مزایای قابل توجهی را به همراه دارد، اما نباید از ریسک‌های بالقوه آن غافل شد. در این روش، شرکت‌هایی که برای نخستین بار سهام خود را در بورس عرضه می‌کنند، ارزیابی قیمت سهام خود را به بانک‌های سرمایه‌گذاری می‌سپارند. این بانک‌ها با بررسی دقیق ارزش ذاتی شرکت، قیمت سهام را تعیین کرده و گزارشی تحت عنوان “گزارش ارزشیابی سهام” منتشر می‌کنند.

با این حال، یکی از مهم‌ترین ریسک‌های این روش، احتمال اختلاف قیمت کشف شده سهام در بازار با قیمت تعیین شده توسط بانک سرمایه‌گذاری است. این اختلاف می‌تواند به ضرر سرمایه‌گذارانی باشد که بدون بررسی دقیق، اقدام به خرید سهام می‌کنند.

بنابراین، به سرمایه‌گذاران توصیه می‌شود پیش از شرکت در عرضه اولیه سهام، “گزارش ارزشیابی سهام” را به دقت مطالعه کرده و با آگاهی کامل از ارزش واقعی سهام، تصمیم‌گیری کنند.