بازار سهام، عرصه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که این بازار را از سایر بازارهای مالی متمایز می‌کند، نقدشوندگی بالای آن است. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران می‌توانند سهام خود را به سرعت و با کمترین هزینه به پول نقد تبدیل کنند. این ویژگی، به سرمایه‌گذاران اطمینان خاطر می‌بخشد که در صورت نیاز به نقدینگی، می‌توانند به راحتی از بازار خارج شوند.

برای حفظ و ارتقای نقدشوندگی در بازار سهام، نهادهایی به نام “بازارگردان” فعالیت می‌کنند. این نهادها با انجام معاملات مستمر، تعادل بین عرضه و تقاضا را حفظ کرده و مانع از نوسانات شدید قیمت می‌شوند. یکی از ابزارهای مهم در این زمینه، “صندوق‌های بازارگردانی” هستند.

صندوق‌های بازارگردانی نوعی صندوق سرمایه‌گذاری هستند که با هدف افزایش نقدشوندگی در بازار سهام ایجاد شده‌اند. این صندوق‌ها با خرید و فروش سهام در مواقع لزوم، به تعادل بازار کمک می‌کنند. صندوق‌های بازارگردانی در ایران، صندوق‌های صدور و ابطالی هستند و فقط اشخاص حقوقی می‌توانند در آنها سرمایه‌گذاری کنند.

در ادامه، به بررسی دقیق‌تر صندوق‌های بازارگردانی و نقش آنها در بازار بورس ایران می‌پردازیم.

بازارگردانی سهم چیست؟

برای درک بهتر صندوق بازارگردانی، ابتدا باید با مفهوم “بازارگردانی سهام” آشنا شویم. بازارگردان‌ها، با پذیرش ریسک‌های مربوط به سهام، نقش مهمی در بازار ایفا می‌کنند. آنها با اقدامات خود، علاوه بر افزایش نقدشوندگی سهام، به کاهش نوسانات قیمت اوراق بهادار نیز کمک می‌کنند.

فعالیت بازارگردان‌ها در ایجاد نقدینگی، به تعادل بازار و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران منجر می‌شود. هنگامی که قیمت سهام شرکتی تحت تاثیر اخبار یا هیجانات سهامداران دچار نوسان شدید می‌شود، به تدریج اعتماد سهامداران به آن سهم کاهش می‌یابد. به همین دلیل، صندوق‌های بازارگردانی با وجود تفاوت‌هایی که با سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارند، مورد توجه سهامداران و سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفته‌اند.

در واقع، این صندوق‌ها با تنظیم عرضه و تقاضا، به تثبیت قیمت سهام و افزایش نقدشوندگی آن کمک می‌کنند و در نتیجه، نقش مهمی در حفظ ثبات و سلامت بازار سرمایه ایفا می‌کنند.

صندوق بازارگردانی چگونه کار می‌کند؟

در بازار بورس، نوسانات قیمت سهام امری اجتناب‌ناپذیر است. اما گاهی این نوسانات می‌توانند به شدت مخرب باشند و منجر به ایجاد صف‌های خرید و فروش و قفل شدن بازار سهام یک شرکت شوند. در چنین شرایطی، نقش “بازارگردانان” به عنوان بازیگران کلیدی در حفظ تعادل و ثبات بازار برجسته می‌شود.

بازارگردانان با در اختیار داشتن بخشی از سهام شرکت‌های فعال در بورس، به خرید و فروش این سهام می‌پردازند. هدف اصلی آنها نه کسب سود، بلکه جلوگیری از نوسانات شدید و غیرمنطقی قیمت سهام است. آنها با تزریق نقدینگی به بازار و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا، مانع از شکل‌گیری صف‌های خرید و فروش و قفل شدن سهام می‌شوند.

برای تشویق بازارگردانان به ایفای نقش خود، سازمان بورس امتیازاتی را برای آنها در نظر گرفته است. از جمله این امتیازات می‌توان به کاهش 80 درصدی کارمزد معاملات و معافیت از مالیات نقل و انتقالات اوراق بهادار اشاره کرد. این حمایت‌ها به بازارگردانان کمک می‌کند تا با هزینه کمتری به فعالیت خود ادامه دهند و در نهایت به نفع سهامداران و کل بازار سرمایه عمل کنند.

معمولاً صندوق‌های بازارگردانی توسط گروهی از شرکت‌های مرتبط با یکدیگر تشکیل می‌شوند. به عنوان مثال، شرکت‌های زیرمجموعه یک بانک می‌توانند یک صندوق بازارگردانی مشترک ایجاد کنند. هدف این صندوق، حفظ ارزش سهام شرکت‌های عضو و جلوگیری از دستکاری قیمت‌ها توسط سودجویان است.

گرچه هدف اصلی صندوق‌های بازارگردانی کسب سود نیست، اما فعالیت آنها منجر به افزایش ثبات و در نتیجه افزایش جذابیت سهام شرکت‌های عضو برای سرمایه‌گذاران می‌شود. این امر به نوبه خود می‌تواند به رشد و توسعه شرکت‌ها و رونق بازار سرمایه کمک کند.

بازارگردان های  (Market Maker) فعال در بازار ایران

با توجه به آخرین دستورالعمل‌های بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران، ارائه خدمات بازارگردانی به نهادهای خاصی محدود شده است. این نهادها که نقش حیاتی در افزایش نقدشوندگی و تعادل بازار ایفا می‌کنند، عبارتند از:

• صندوق‌های سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی (BFM): این صندوق‌ها با تمرکز بر معاملات اوراق بهادار، به عنوان بازیگران کلیدی در عرصه بازارگردانی شناخته می‌شوند.

• شرکت‌های تأمین سرمایه: با توجه به تخصص و منابع مالی قابل توجه، شرکت‌های تأمین سرمایه نیز از جمله نهادهای مجاز به ارائه خدمات بازارگردانی هستند.

• کارگزاران و معامله‌گران: اشخاصی که مجوز کارگزاری یا معامله‌گری دارند نیز می‌توانند در این حوزه فعالیت کنند.

لازم به ذکر است که از سال ۱۳۹۹، به دلیل مزایای بی‌شمار بازارگردانی، ارائه این خدمات برای برخی از شرکت‌ها اجباری شده است. این امر منجر به افزایش چشمگیر تعداد صندوق‌های بازارگردانی فعال در بورس تهران شده است.

مزایای صندوق بازارگردانی چیست؟

گرچه تنها نهادهای حقوقی می‌توانند در صندوق‌های بازارگردانی سرمایه‌گذاری کنند، اما این صندوق‌ها به صورت غیرمستقیم برای سرمایه‌گذاران حقیقی نیز سودمند هستند. شرکت‌هایی که از طریق این صندوق‌ها وارد بازار بورس می‌شوند، سهام خود را در اختیار عموم قرار می‌دهند. تلاش صندوق‌های بازارگردانی برای حفظ ارزش سهام این شرکت‌ها، به نفع تمام سهامداران، اعم از حقیقی و حقوقی خواهد بود.

علاوه بر این، صندوق‌های بازارگردانی از مزایای دیگری نیز برخوردارند، از جمله:

• کاهش هزینه‌های معاملاتی: به لطف معافیت‌های در نظر گرفته شده، کارمزد و هزینه‌های معاملات این صندوق‌ها کمتر است.
• تسهیل در دریافت اعتبار: اساسنامه این صندوق‌ها به گونه‌ای تنظیم شده است که محدودیت‌های کمتری برای اعطای اعتبار و تسهیلات به آنها وجود دارد.
• دسترسی به ایستگاه معاملاتی: این صندوق‌ها از ایستگاه‌های معاملاتی اختصاصی برای انجام معاملات خود بهره‌مند هستند.

لیست صندوق‌های بازارگردانی

در حال حاضر، 106 صندوق بازارگردانی در کشور فعالیت می‌کنند، اما بیشتر آن‌ها تنها به شرکت‌های حقوقی خدمات ارائه می‌دهند.

به عنوان نمونه می‌توان به صندوق‌هایی همچون اکسیر سودا، گنجینه سپهر پارسیان، امید لوتوس پارسیان، ملت و سپهر بازار سرمایه اشاره کرد.

برای آشنایی با تمامی صندوق‌های بازارگردانی و انتخاب بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری، می‌توانید از اطلاعات موجود در سامانه کمان بهره‌مند شوید.

دلایل حضور بازارگردان‌ها در بازار سهام

بازارگردان‌ها، بازیگران کلیدی در بازار سهام هستند که وظیفه خطیر حفظ تعادل و سلامت این بازار پویا را بر عهده دارند. حضور فعال این نهادها، به ویژه در بورس تهران که با دامنه نوسان محدود مواجه است، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

یکی از مهم‌ترین کارکردهای بازارگردان‌ها، تضمین نقدشوندگی در بازار سهام است. آنها با تنظیم عرضه و تقاضا، مانع از تشکیل صفوف خرید و فروش می‌شوند و به این ترتیب، امکان انجام معاملات روان و سریع را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند.

همچنین، فعالیت مستمر بازارگردان‌ها به کاهش نوسانات شدید قیمتی کمک شایانی می‌کند. با حضور این نهادها، قیمت سهام به دور از هیجانات کاذب و نوسانات غیرمنطقی، به سمت ارزش ذاتی خود گرایش پیدا می‌کند.

از دیگر مزایای حضور بازارگردان‌ها می‌توان به جلوگیری از دستکاری قیمت و سفته‌بازی اشاره کرد. فعالیت مداوم این نهادها، شفافیت و سلامت بازار را افزایش می‌دهد و مانع از سوءاستفاده‌های احتمالی می‌شود.

با توجه به اهمیت نقش بازارگردان‌ها در حفظ ثبات و کارایی بازار سهام، سازمان بورس در سال ۱۳۹۹ حضور این نهادها را در بورس و فرابورس تهران الزامی کرد. اکنون، تمامی نمادهای معاملاتی موظف به همکاری با حداقل یک نهاد بازارگردان هستند.

نقش بازارگردان‌ها در مواقع بحرانی، مانند شرایط فروش هیجانی (panic selling)، به اوج خود می‌رسد. در چنین مواقعی، این نهادها با تزریق نقدینگی به بازار و انجام معاملات متعادل، از تشدید بحران جلوگیری می‌کنند و به بازگشت آرامش به بازار کمک می‌کنند.

در ادامه، به بررسی دقیق‌تر نحوه فعالیت و عملکرد صندوق‌های بازارگردانی خواهیم پرداخت تا با سازوکار این نهادهای مهم بیشتر آشنا شویم.

دامنه مظنه بازارگردانی چیست؟

در بازار سرمایه، بازارگردانان نقش مهمی در حفظ نقدشوندگی و تعادل بازار ایفا می‌کنند. این فعالان بازار موظفند در چارچوب ضوابط مشخصی، به خرید و فروش اوراق بهادار بپردازند. یکی از این ضوابط، “دامنه مظنه” است که حداکثر اختلاف مجاز بین قیمت‌های خرید و فروش سفارشات بازارگردان را تعیین می‌کند.

به عنوان مثال، اگر دامنه مظنه برای یک سهم ۳٪ باشد و بازارگردان قصد خرید آن سهم را با قیمت ۱۰۰ تومان داشته باشد، حداکثر قیمتی که می‌تواند برای فروش آن سهم تعیین کند، ۱۰۳ تومان خواهد بود. این محدودیت به منظور جلوگیری از نوسانات شدید و مصنوعی قیمت و حفظ ثبات بازار اعمال می‌شود.

بازارگردانان همچنین مکلفند روزانه حداقل به میزان حجم معاملات خود، در سهمی که مسئولیت بازارگردانی آن را بر عهده دارند، به خرید و فروش بپردازند. به عبارت دیگر، اگر بازارگردانی در یک روز خاص ۱۰۰۰ سهم از یک شرکت را خریداری کرده باشد، باید حداقل ۱۰۰۰ سهم از همان شرکت را نیز به فروش برساند.

برای اطمینان از شفافیت و نظارت بر عملکرد بازارگردانان، تمامی معاملات آنها باید از طریق ایستگاه‌های معاملاتی مجاز (نامک) انجام شود. علاوه بر این، به منظور تشویق بازارگردانان به ایفای نقش خود در بازار، تخفیف‌های ویژه‌ای برای آنها در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، ۸۰٪ از کارمزد معاملات آنها بخشیده می‌شود و از پرداخت مالیات بر خرید و فروش اوراق بهادار معاف هستند.

صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی آرمان تدبیر نقش جهان

صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی آرمان تدبیر نقش جهان یک صندوق سرمایه‌گذاری است که با هدف بازارگردانی اوراق بهادار تأسیس شده است. این صندوق با نماد “آرمان” در فرابورس ایران قابل معامله است. طبق اطلاعات موجود در وبسایت صندوق (https://armanbrokerfund.ir/)، ارزش خالص دارایی‌های صندوق در تاریخ 23 دی 1403، معادل 2,558,995,732,341 ریال بوده و قیمت هر واحد آن 900,870 ریال می‌باشد. این صندوق توسط شرکت سبدگردان آرمان تدبیر نقش جهان مدیریت می‌شود و گزارش‌های مالی و عملکرد روزانه آن در وبسایت قابل دسترسی است.