دامنه نوسان چیست؟

بازار بورس، همواره تحت تأثیر جریان‌های اطلاعاتی و رفتارهای سرمایه‌گذاران قرار دارد. برای ایجاد ثبات و جلوگیری از تلاطم‌های شدید، «محدودیت دامنه نوسان قیمت» به عنوان یک راهکار مؤثر عمل می‌کند. این سازوکار کمک می‌کند تا اثرات اخبار کم‌اهمیت یا شایعات بر قیمت‌ها کنترل شده و از تغییرات ناگهانی و غیرمنطقی جلوگیری شود.

اهمیت این موضوع زمانی آشکار می‌شود که بدانیم بسیاری از اخبار منتشر شده، لزوماً بازتاب‌دهنده ارزش واقعی شرکت‌ها نیستند. واکنش‌های هیجانی سهامداران به این اخبار می‌تواند منجر به فروش یا خرید گسترده و غیرمعقول شود. در غیاب محدودیت نوسان، چنین رفتارهایی قادر است در زمانی کوتاه، زیان‌های قابل توجهی را به سرمایه‌گذاران تحمیل کند.

بنابراین، تعیین یک بازه مجاز برای تغییرات روزانه قیمت سهام، نقش مهمی در محافظت از سرمایه‌ها، کاهش ریسک تصمیم‌گیری‌های احساسی و مقابله با تلاش‌ها برای دستکاری بازار ایفا می‌کند و به حفظ آرامش نسبی بازار یاری می‌رساند.

دامنه نوسان در بورس چیست؟

درک محدودیت‌های نوسان قیمت روزانه سهام در بازار بورس، نقشی حیاتی در موفقیت استراتژی‌های معاملاتی کوتاه-مدت، مانند نوسان‌گیری، ایفا می‌کند. بازار بورس، میدانی پر از رقابت است که نیروهای عرضه و تقاضا، جهت قیمت‌ها را مشخص می‌کنند. با این حال، واکنش سرمایه‌گذاران، به‌خصوص افراد کمترآگاه، به شایعات و جو روانی بازار، می‌تواند تلاطم‌های شدیدی ایجاد کند.

به همین دلیل، نهادهای ناظر بازار با به‌کارگیری ابزارها و مقرراتی خاص، سعی در مدیریت این امواج و ایجاد ثبات نسبی دارند. یکی از کلیدی‌ترین این ابزارها، «دامنه نوسان» نام دارد. این مفهوم به سقف و کف مجاز تغییرات قیمت یک سهم در هر روز معاملاتی، بر اساس قیمت نهایی آن در روز کاری پیشین، اشاره دارد. آشنایی با این چارچوب برای هر فعال بازار ضروری است.

محدوده مجاز برای نوسان قیمت سهم

بازه نوسان قیمت سهام، به حداکثر و حداقل قیمتی اشاره دارد که یک سهم در طول روز معاملاتی مجاز به تجربه آن است. تغییرات قیمت نمی‌تواند از این سقف و کف تعیین‌شده فراتر رود. ضرورت وجود چنین محدودیتی همواره محل اختلاف نظر کارشناسان بوده است؛ گروهی بر جنبه‌های مثبت آن تأکید دارند و گروهی دیگر پیامدهای منفی آن را مطرح می‌کنند. با این حال، تجربه جهانی نشان می‌دهد که همگام با بلوغ بازارهای مالی، بسیاری از کشورها این محدوده نوسانی را وسیع‌تر کرده‌اند.

دامنه نوسان چه تأثیری بر معاملات بازار می‌گذارد؟

قیمت سهام در طول یک روز معاملاتی نمی‌تواند کاهش یا افزایشی فراتر از محدوده‌ی مشخصی را نسبت به قیمت پایانی روز گذشته تجربه کند. این محدودیت که به آن «دامنه نوسان مجاز» گفته می‌شود، سقف و کفی برای تغییرات روزانه قیمت تعیین می‌کند.

زمانی که اشتیاق خریداران برای یک سهم خاص افزایش می‌یابد و قیمت به بالاترین حد مجاز روزانه می‌رسد، «صف خرید» به وجود می‌آید. در واقع، این دامنه نوسان است که از افزایش‌های هیجانی و بیش از حد قیمت جلوگیری کرده و منجر به تشکیل صف می‌شود.

در نقطه مقابل، اگر فشار فروشندگان زیاد شود و قیمت سهم به پایین‌ترین سطح مجاز روزانه سقوط کند، «صف فروش» شکل می‌گیرد. این اتفاق نیز نتیجه‌ی مستقیم وجود همین محدوده قیمتی مجاز برای افت‌وخیز سهام در یک روز معاملاتی است.

دامنه نوسانات شرکت‌های مجاز در بورس و فرابورس

بازارهای بورس و فرابورس ایران برای کنترل افت‌وخیز قیمت‌ها، محدودیت‌هایی روزانه اعمال می‌کنند. درک این محدودیت‌ها برای فعالان بازار ضروری است.

• بازار دوم بورس و فرابورس: برای سهام، اوراق بدهی و ابزارهای مشتقه در این بازار، سقف و کف تغییرات قیمت روزانه ۵ درصد (مثبت یا منفی) نسبت به قیمت پایانی روز قبل تعیین شده است.
• بازار اول بورس و فرابورس: شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اول از دامنه نوسان بیشتری برخوردارند و قیمت سهام آن‌ها می‌تواند تا ۶ درصد (مثبت یا منفی) در یک روز معاملاتی تغییر کند.
• حق تقدم سهام: این اوراق معمولاً بازه نوسان دو برابری نسبت به سهم اصلی خود دارند. بدین ترتیب، حق تقدم‌ها در بازار اول تا ۱۲ درصد و در بازار دوم تا ۱۰ درصد می‌توانند نوسان کنند.
• صندوق‌های قابل معامله (ETF): برای این دسته از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بازه مجاز تغییرات قیمت روزانه ۱۰ درصد (مثبت یا منفی) در نظر گرفته شده است.
• بازار پایه فرابورس: دامنه نوسان در این بازار از مهرماه ۱۳۹۸ دستخوش تغییر شد. پیش از این تاریخ، سقف و کف نوسان ۱۰ درصد بود، اما اکنون بر اساس رنگ تابلو (طبقه‌بندی ریسک شرکت) متفاوت است:
  • تابلو زرد: نوسان قیمت مجاز روزانه ۳ ± درصد.
  • تابلو نارنجی: نوسان قیمت مجاز روزانه ۲ ± درصد.
  • تابلو قرمز: نوسان قیمت مجاز روزانه ۱ ± درصد.
  • مبنای محاسبه این درصدها، قیمت پایانی روز معاملاتی پیشین است.

چگونه از دامنه نوسان دقیق مطلع شویم؟

برای مشاهده سقف و کف مجاز نوسان قیمت هر نماد معاملاتی خاص در روز جاری، می‌توانید به سامانه‌های اطلاعاتی معتبر مانند پلتفرم متاویو مراجعه کنید. با جستجوی نام نماد مورد نظرتان، می‌توانید این اطلاعات کلیدی را به دست آورید.

دامنه نوسان در بورس دنیا

نهادهای قانون‌گذار در بازارهای سهام متعددی در سراسر جهان، از جمله در کشورهایی نظیر تایوان، استرالیا، اسپانیا، و ایران، ابزاری به نام «محدوده نوسان قیمت» را به کار گرفته‌اند. هدف اصلی از اجرای این سیاست، کنترل افت‌وخیزهای شدید بازار و محافظت از فعالان بازار در برابر ضررهای ناشی از تصمیمات احساسی و آنی است. شایان ذکر است که تعیین سقف قیمتی، تنها مختص به بازارهای بورس نیست و در سایر حوزه‌های مالی نیز کاربرد دارد.

در نقطه مقابل، رویکرد غالب در بورس‌های پیشرفته‌تر، استفاده از مکانیزم «توقف نماد معاملاتی» است. به عنوان مثال، بازار سهام ایالات متحده آمریکا و همچنین بازارهای مهم دیگری چون کانادا، آلمان، هنگ‌کنگ و انگلستان، به جای تعیین حد نوسان روزانه، ترجیح می‌دهند در شرایط خاص، معاملات را به طور موقت متوقف سازند.

موارد عدم شمول دامنه نوسان

• پس از برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه: این مجمع با هدف بررسی و تصویب صورت‌های مالی یا تصمیم‌گیری درباره پرداخت سود نقدی به سهامداران تشکیل می‌شود.
• به دنبال برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده یا جلسه هیئت مدیره: دستور کار این جلسات معمولاً بررسی و اتخاذ تصمیم در خصوص تغییر در میزان سرمایه شرکت است.

نکته مهم: برای آن دسته از اوراق بهاداری که دارای قرارداد بازارگردانی فعال هستند، حدود تغییرات قیمت روزانه بر اساس قوانین و مقررات ویژه بازارگردانی تعیین می‌شود و ممکن است با دامنه نوسان عمومی بازار متفاوت باشد.

مزایای دامنه نوسان در بورس

1. پیشگیری از نوسان‌سازی عمدی توسط بازیگران اصلی: روند قیمت‌گذاری در بازار سهام بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد. با این حال، دارندگان حجم بالایی از سهام یک شرکت (سهامداران عمده) این پتانسیل را دارند که با فروش یا خرید هدفمند و در مقیاس بزرگ، جریان عادی بازار را مختل کرده و قیمت‌ها را به صورت مصنوعی به نفع خود بالا یا پایین ببرند. اعمال محدودیت‌های نوسان، گامی در جهت کاهش امکان چنین سوءاستفاده‌هایی است.

2. کمک به کشف منصفانه‌تر ارزش سهم: گاهی اوقات، فضای احساسی یا هیجانات گروهی بر بازار حاکم می‌شود و قیمت یک سهم را بدون توجیه منطقی به محدوده‌های بالایی یا پایینی نزدیک می‌کند. در چنین مواقعی، نهادهای نظارتی ممکن است تصمیم به توقف موقت نماد معاملاتی بگیرند. این وقفه به فعالان بازار فرصت می‌دهد تا فارغ از فشارهای روانی لحظه‌ای، به بررسی و تحلیل دقیق‌تر ارزش ذاتی سهم بپردازند و بازار به شرایط متعادل‌تری بازگردد.

3. ایجاد ثبات نسبی در معاملات روزانه: وجود یک بازه قیمتی مشخص (دامنه نوسان) که قیمت هر سهم می‌تواند در طول یک روز معاملاتی در آن حرکت کند، مانع از بروز تغییرات قیمتی بسیار شدید و ناگهانی می‌شود. این مکانیسم به کنترل هیجانات زودگذر کمک کرده و از نوسانات غیرمنطقی و بیش از حد در طول روز جلوگیری به عمل می‌آورد، که به نوبه خود به حفظ آرامش نسبی بازار کمک می‌کند.

معایب دامنه نوسان در بورس

چالش‌های محدودیت نوسان قیمت در بازار سهام

محدود کردن دامنه تغییرات روزانه قیمت سهام، با وجود اهداف مثبتی که دنبال می‌کند، می‌تواند پیامدهای ناخواسته‌ای نیز برای پویایی و کارایی بازار به همراه داشته باشد. در ادامه به سه مورد از این چالش‌ها می‌پردازیم:

۱. وقفه در کشف قیمت منصفانه یکی از نتایج اعمال سقف و کف قیمتی، کُند شدن فرآیند طبیعی بازار برای رسیدن به ارزش واقعی یک سهم است. فرض کنید اطلاعاتی منتشر می‌شود که ارزش ذاتی سهم یک شرکت را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. محدودیت نوسان روزانه، اجازه نمی‌دهد این ارزش جدید بلافاصله و در همان روز معاملاتی در قیمت سهم منعکس شود. در واقع، بازار ناچار است فرآیند تطبیق قیمت با ارزش واقعی را طی چند روز معاملاتی به انجام برساند.

۲. تداوم یافتن جو هیجانی بازار محدودیت‌های قیمتی می‌توانند مانع از تخلیه کامل احساسات و هیجانات (مانند اشتیاق شدید برای خرید یا فشار برای فروش) در یک جلسه معاملاتی شوند. اگر سقف یا کفی برای تغییرات قیمت وجود نداشت، این هیجانات احتمالاً در همان روز به اوج خود رسیده و سپس فروکش می‌کردند و فعالان بازار به اهداف معاملاتی خود دست می‌یافتند. اما وجود این محدودیت‌ها باعث می‌شود که این جو احساسی به روزهای معاملاتی بعد نیز سرایت کرده و تداوم یابد.

۳. شکل‌گیری صف‌های خرید و فروش و اختلال در معاملات شاید ملموس‌ترین اثر منفی محدودیت دامنه نوسان، ایجاد صف‌های طولانی خرید یا فروش باشد. زمانی که قیمت یک سهم به حداکثر یا حداقل مجاز روزانه می‌رسد، عدم امکان معامله در قیمت‌های بالاتر یا پایین‌تر، منجر به انباشت تقاضا (صف خرید) یا عرضه (صف فروش) می‌شود. این وضعیت نه تنها مانع بزرگی برای انجام معاملات روان توسط فعالان بازار است، بلکه می‌تواند با ایجاد یک جو روانی غیرواقعی، تصمیم‌گیری منطقی را دشوارتر سازد.

 نحوه تعیین دامنه نوسان قیمت سهام در بورس بر اساس حجم مبنا

حجم مبنا در بورس چیست؟

حجم مبنا، معیاری کلیدی در بازار سهام است که به حداقل تعداد سهام مورد نیاز برای معامله در یک روز کاری اشاره دارد. هدف از تعیین این حداقل، آن است که تمامی نوسانات مجاز قیمتی یک سهم در آن روز، تنها در صورتی مبنای محاسبه قیمت فردای آن قرار گیرد که این حجم حداقلی معامله شده باشد. در واقع، وجود حجم مبنا به فعالان بازار سرمایه این تضمین را می‌دهد که افت‌وخیزهای قیمتی مشاهده‌شده، حاصل دادوستدهای واقعی و معنادار بوده و صرفاً بازتاب‌دهنده تحرکات ساختگی یا کم‌عمق بازار نیستند.